Vanaf 1 januari 2023 zal het nieuwe boek 5 (Verbintenissen) van het Burgerlijk Wetboek haar intrede doen. De wettelijke verankering van de knock out- rule voor tegenstrijdige algemene voorwaarden zal dan een feit zijn.
Algemene voorwaarden komen voor in allerlei vormen en worden veelvuldig gebruikt om de meer gedetailleerde aspecten van contracten te regelen. Globaal omschreven zijn het bedingen die voorafgaand aan de contractsluiting door één partij eenzijdig worden opgesteld en die, mits aanvaarding van de andere partij, het uiteindelijke contract zullen beheersen.
De vraag die meermaals ter discussie staat, is wat exact moet gebeuren wanneer beide partijen hun eigen algemene voorwaarden toevoegen en er zich tegenstrijdigheden voordoen tussen de verschillende bepalingen. Hoewel in deze situatie in theorie geen wilsovereenstemming over de toepasselijke algemene voorwaarden is, wordt doorgaans niet zomaar overgegaan tot de vernietiging van het contract in haar geheel. Om het probleem van battle of forms op te lossen zijn binnen de rechtspraak en rechtsleer drie strekkingen, die elk hun eigen theorie ontwikkelden.
First shot -rule: Deze regel stelt dat de set algemene voorwaarden die het eerst werd uitgewisseld toepassing vindt. De ratio legis hierachter is dat de partij die het aanbod aanvaardt, de mogelijkheid heeft gehad om ze te protesteren.
Last shot -rule: Bij deze regel is het de set algemene voorwaarden die het laatst werd uitgewisseld die toepassing vindt. Hierbij wordt gezegd dat de partijen zich hebben kunnen schikken naar deze laatste bepalingen.
Knock out -rule: Tenslotte stelt deze regel dat beide algemene voorwaarden van toepassing zijn, met uitzondering van de onverenigbare clausules, die aan beide zijden worden uitgeschakeld. Op de conflicterende bepalingen zal dan het gemeen recht van toepassing zijn.
Gezien de rechtsonzekerheid die deze drie verschillende interpretaties voortbrengt, heeft de Belgische wetgever zelf de knoop doorgehakt. In artikel 5.23, derde lid van het (Nieuw) Burgerlijk Wetboek wordt resoluut gekozen om de meerderheidsopvatting van de knock out -rule te volgen. Aldus zullen algemene voorwaarden in overeenkomsten die na 1 januari 2023 worden gesloten allebei doorwerking krijgen, met uitzondering van deze die strijdig zijn met elkaar. Op deze strijdige bepalingen zal het gemeen recht van toepassing zijn.
Een voorbeeld kan dit verduidelijken. Stel dat Partij A een verkoopovereenkomst heeft gesloten om gedurende een bepaalde periode, tegen een vastgestelde prijs meerdere staalplaten te leveren aan Partij B. In haar algemene voorwaarden heeft Partij A een imprevisieclausule opgenomen. Deze stelt dat bij onvoorziene omstandigheden een aanpassing van de overeenkomst en de prijs kan worden heronderhandeld. De algemene voorwaarden van Partij B daarentegen stellen dat ongeacht enig onvoorzienbaar omstandigheid, de overeenkomst en prijzen vaststaan. Door de enorme toename in de productiekosten bij Partij A, wenst zij een beroep te doen op haar algemene voorwaarden en Partij B te dwingen tot heronderhandeling. Partij B weigert dit op grond van haar eigen algemene voorwaarden. Op overeenkomsten gesloten na 1 januari 2023 zullen door de knock out -rule deze conflicterende bedingen voor ongeschreven worden gehouden. Om tot een oplossing te komen zullen de partijen zich moeten beroepen op de gemeenrechtelijke regels, met name de imprevisieleer. Opgemerkt, ook deze laatsten zullen in het nieuwe boek 5 van het Burgerlijk Wetboek drastisch veranderen. Voor meer informatie hierover verwijzen wij graag naar onze blog “Verandering van omstandigheden in het nieuw burgerlijk wetboek".
Verder bevestigt de wetgever de geldende rechtspraak door voor eens en voor altijd uit te maken dat het contract zelf niettemin tot stand komt, ook wanneer algemene voorwaarden conflicterend zijn.
Tenslotte is het essentieel om te benadrukken dat wanneer onderhandelde voorwaarden (bijvoorbeeld de bijzondere voorwaarden) en algemene voorwaarden tegenstrijdigheden bevatten, de onderhandelde voorwaarden voorrang zullen krijgen. De wetgever zegt namelijk dat dit bedingen zijn waarover partijen onderhandeld hebben en waarbij ze tot een akkoord zijn gekomen over de inhoud ervan. (artikel 5.23, tweede lid van het (Nieuw) Burgerlijk Wetboek)
Wilt u niet dat de knock out -rule van toepassing wordt op overeenkomsten die u afsluit na 1 januari 2023? Het vierde lid van hetzelfde artikel bepaalt dat partijen hiervan kunnen afwijken. Weliswaar moet dit uitdrukkelijk en voorafgaand aan de totstandkoming van de overeenkomst kenbaar worden gemaakt. Een clausule in de bijzondere voorwaarden van het aanbod of aanvaarding zullen dan duidelijk moeten aangeven dat u ‘niet gebonden wil zijn door een overeenkomst indien (sommige) van uw algemene voorwaarden niet toepasselijk zouden zijn’.
Let wel op, hierdoor kan het contract dat in deze context reeds een begin van uitvoering kreeg, vernietigd worden wegens afwezigheid van toestemming en kunnen de geleverde prestaties voorwerp van restitutie zijn. Als we dit opnieuw toepassen op ons voorbeeld, zou dit kunnen betekenen dat Partij B de eerder geleverde goederen zou moeten teruggeven en Partij A op haar beurt de betalingen moet terugstorten.
Heeft u nog vragen omtrent de knock out -rule of wenst u meer info over uw algemene voorwaarden? Contacteer dan onze specialisten Ignace Kroos en Olivier Nys.
Klik op onderstaande afbeeldingen om meer te
lezen van bovengenoemde auteurs.
