Blijf op de hoogte!
Wenst u op de hoogte te blijven van de laatste inzichten van Caluwaerts Uytterhoeven, bezorg ons dan uw gegevens via het formulier hieronder.
Buitengerechtelijke vervanging of buitengerechtelijke ontbinding: kiezen is verliezen?
Deel via LinkedInJuridische inzichten
02/04/2025
4 min read
Wie actief is in de vastgoed- of bouwsector heeft het ongetwijfeld al meegemaakt: uw medecontractant blijft in gebreke en de uitvoeringstermijn dreigt overschreden te worden of u riskeert bijkomende schade op te lopen door diens wanprestatie. U wenst in dat geval dringend actie te ondernemen, hetgeen vaak niet spoort met de duurtijd van een gerechtelijke procedure. In dat geval zijn er twee interessante, buitengerechtelijke sanctioneringsmechanismen waaruit u kan kiezen.
De buitengerechtelijke ontbinding
Sedert het baanbrekend arrest van het Hof van Cassatie van 23 mei 2019 werd onder het oude verbintenissenrecht reeds aangenomen dat een schuldeiser middels een eenvoudige kennisgeving het contract kon ontbinden zonder voorafgaandelijke tussenkomst van de rechter van zodra de schuldenaar in gebreke bleef. Uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie konden vier cumulatieve voorwaarden voor de buitengerechtelijke ontbinding worden afgeleid:
- een wederkerig contract;
- een voldoende ernstige wanprestatie die de ontbinding rechtvaardigt;
- een ingebrekestelling waarbij nog een redelijke termijn wordt geboden aan de schuldenaar om alsnog zijn verbintenissen (correct) uit te voeren, doch enkel zo ze nog enig nut vertoont;
- een schriftelijke kennisgeving van de ontbinding aan de schuldenaar.
De buitengerechtelijke vervanging
Het mijlpaalarrest van het Hof van Cassatie van 18 juni 2020 stelde onder het oude verbintenissenrecht dan weer dat een schuldeiser zijn tekortkomende schuldenaar (deels) kon vervangen op eigen kosten en op eigen risico zonder voorafgaandelijke machtiging van de rechter in geval van uitzonderlijke omstandigheden, zoals bij hoogdringendheid. De schuldeiser diende daarbij de redelijke belangen van de schuldenaar in acht te nemen en zijn handelswijze kon achteraf getoetst worden door de rechter. Onder het oude verbintenissenrecht golden de volgende vier cumulatieve voorwaarden om op correcte wijze over te gaan tot een buitengerechtelijke vervanging:
- uitzonderlijke omstandigheden (bv. hoogdringendheid);
- een vruchteloos gebleven ingebrekestelling na toekenning van een laatste redelijke uitvoeringstermijn;
- een redelijke organisatie van tegenspraak om de rechten van verdediging van de schuldenaar te vrijwaren;
- een kennisgeving van de vervanging.
Wanneer de schuldeiser de verbintenis zonder voorafgaande rechterlijke machtiging liet uitvoeren door een derde, zonder dat daartoe grond bestond of op een onzorgvuldige wijze, kon de schuldeiser de gemaakte kosten niet verhalen op de schuldenaar, maar had hij slechts recht op vergoeding van de schade die het gevolg was van de wanprestatie.
De verankering in de wet
De wetgever heeft deze twee mijlpaalarresten uiteindelijk gecodificeerd in het Nieuw Burgerlijk Wetboek. Voor de buitengerechtelijke ontbinding werd dit opgenomen in artikel 5.93 NBW en voor de buitengerechtelijke vervanging in artikel 5.85 NBW. Deze artikelen zijn in werking getreden op 1 januari 2023.
Artikel 5.93 NBW
“Nadat hij nuttige maatregelen heeft genomen om de niet-nakoming van de schuldenaar vast te stellen, kan de schuldeiser het contract, op eigen risico, ontbinden door middel van een schriftelijke kennisgeving aan de schuldenaar. Die vermeldt de tekortkomingen die hem worden verweten.”
Artikel 5.85 NBW
“De vervanging van de schuldenaar geschiedt overeenkomstig artikel 5.235. Zij kan ook voortvloeien uit de toepassing van een beding dat de schuldeiser machtigt de verbintenis zelf uit te voeren of te laten uitvoeren door een derde op kosten van de schuldenaar. Bij hoogdringendheid of in andere uitzonderlijke omstandigheden en nadat hij nuttige maatregelen heeft genomen om de niet-nakoming van de schuldenaar vast te stellen, kan de schuldeiser, op eigen risico, de schuldenaar vervangen door middel van een schriftelijke kennisgeving. Die vermeldt de tekortkomingen die hem ten laste worden gelegd en welke omstandigheden de vervanging rechtvaardigen.”
Belangrijke verschillen tussen de twee sanctioneringsmogelijkheden
De twee sanctioneringsmechanismen vertonen duidelijk gelijkenissen, waarvan de belangrijkste uiteraard is dat de schuldenaar in gebreke moet zijn. Dat is immers de reden waarom de schuldeiser deze schuldenaar wil vervangen, dan wel het contract wenst te ontbinden. Daarnaast is in beide gevallen een schriftelijke kennisgeving van de sanctie vereist waarin de tekortkomingen worden vermeld die de schuldenaar ten laste worden gelegd. De schuldeiser moet bij beide buitengerechtelijke sancties eerst nuttige maatregelen genomen hebben om de niet-nakoming van de schuldenaar vast te stellen. De toepassing van deze beide sancties geschiedt tenslotte altijd op risico van de schuldeiser aangezien een rechterlijke controle a posteriori steeds mogelijk is.
Er zijn evenwel ook belangrijke verschillen inzake de toepassingsvoorwaarden. Voor een buitengerechtelijke vervanging is de ernst van de contractuele wanprestatie niet van belang. Een buitengerechtelijke ontbinding is daarentegen slechts mogelijk bij een voldoende ernstige contractuele wanprestatie die ook een gerechtelijke ontbinding zou rechtvaardigen. De vereiste van uitzonderlijke omstandigheden (bv. hoogdringendheid) geldt voor de buitengerechtelijke vervanging, maar dan weer niet voor de buitengerechtelijke ontbinding. Bij een buitengerechtelijke vervanging worden er ook strengere inhoudelijke voorwaarden gesteld aan de kennisgeving. Deze kennisgeving moet namelijk ook de omstandigheden bevatten die de vervanging rechtvaardigen.
Een ander belangrijk verschil betreft de gevolgen van beide sanctiemechanismen. De buitengerechtelijke vervanging vormt een uitvoering in natura, terwijl het contract blijft bestaan. Bij de buitengerechtelijke ontbinding wordt het contract ontbonden en betekent dit dus het einde van het contract.
De schuldeiser moet kiezen
In een geschil tussen een bouwheer en een aannemer, dat werd beslecht door het hof van beroep van Brussel in haar arrest van 2 februari 2023, maakte het hof duidelijk dat beide buitengerechtelijke sanctioneringsmogelijkheden niet kunnen worden gecombineerd ingevolge artikel 1184 oud BW. De schuldeiser moet dus kiezen: er geldt een cumulverbod. Dit is ook het geval onder het Nieuw Burgerlijk Wetboek, dat het cumulverbod codificeerde in artikel 5.83 NBW.
De bouwheer had in een e-mail aan de aannemer meegedeeld dat indien de werken niet correct zouden worden uitgevoerd binnen de vooropgestelde uitvoeringstermijn hij geen andere keuze had dan een einde te stellen aan het contract en dat hij dan een beroep diende te doen op een andere aannemer om de werken te finaliseren. Uit deze e-mail kon het hof niet afleiden voor welke buitengerechtelijke sanctioneringsmogelijkheid de bouwheer had geopteerd: buitengerechtelijke ontbinding of buitengerechtelijke vervanging.
Zo de schuldeiser onduidelijk is in zijn keuze, kan er volgens het hof van beroep in dit arrest worden uitgegaan van de eerste sanctioneringsmogelijkheid die de schuldeiser heeft toegepast, in casu de buitengerechtelijke ontbinding.
Besluit
Wie geconfronteerd wordt met een schuldenaar die in gebreke blijft, hoeft niet stil te zitten, maar dient wel zorgvuldig te kiezen tussen een ontbinding of een vervanging op kennisgeving. De toepassingsvoorwaarden en gevolgen verschillen immers en een cumul is niet mogelijk. Indien een schuldeiser kiest voor de buitengerechtelijke ontbinding, wordt het contract uiteraard beëindigd. Indien de schuldeiser dan nadien contracteert met een derde, betreft het geen vervanging, maar simpelweg een nieuw contract. Wie kiest voor de (gedeeltelijke) buitengerechtelijke vervanging bewandelt een iets makkelijker pad en zal nadien zelfs nog kunnen overgaan tot ontbinding van het desbetreffende contract, weliswaar zo het contract alsdan nog niet volledig is uitgedoofd.
Contacteer ons
Heeft u hierover nog vragen, aarzel dan niet om ons te contacteren.