Blijf op de hoogte!
Wenst u op de hoogte te blijven van de laatste inzichten van Caluwaerts Uytterhoeven, bezorg ons dan uw gegevens via het formulier hieronder.
Koop of dienstencontract onder Boek 7 NBW: juridische kwalificatie in het spanningsveld tussen Boek 5 en Boek 7
Deel via LinkedInJuridische inzichten
03/04/2025
4 min read
Het voorstel van Boek 7 van het nieuwe Belgische Burgerlijk Wetboek (NBW) beoogt het recht inzake bijzondere contracten grondig te moderniseren. Een van de belangrijkste praktische vragen betreft de kwalificatie van contracten waarin zowel goederen als diensten aan bod komen. Betreft het een koop, een dienst, of een gemengd contract? Het antwoord op deze vraag is doorslaggevend, aangezien het bepaalt welk regelgevend kader van toepassing is en dit concrete gevolgen heeft voor onder meer aansprakelijkheid en risico-overdracht.
De juridische basis: Wat is een koop? Wat is een dienstencontract?
Volgens voorgestelde artikel 7.2.1 NBW is koop een contract waarbij de verkoper zich ertoe verbindt aan de koper de eigendom van een goed over te dragen tegen een prijs in geld. De regels van de koop zijn eveneens van toepassing op contracten die een zakelijk gebruiksrecht vestigen tegen een prijs in geld. Deze uitbreiding vergroot de reikwijdte van het koopbegrip, met name in het kader van onroerend goedtransacties.
Het dienstencontract, zoals omschreven in voorgestelde artikel 7.4.1 NBW, is een contract waarbij de opdrachtnemer zich tegenover de opdrachtgever verbindt om een materiële of intellectuele opdracht uit te voeren, zonder dat hierbij sprake is van een ondergeschikt verband. Dergelijke contracten kunnen onder bezwarende of kosteloze titel worden gesloten. Wanneer de prijs bestaat uit een tegenprestatie in de vorm van een opdracht, worden beide partijen geacht tegelijkertijd opdrachtnemer en opdrachtgever te zijn.
Het voorgestelde artikel 7.4.2 NBW groepeert drie klassieke figuren onder het dienstencontract. Ten eerste is er de lastgeving, waarbij de opdrachtnemer rechtshandelingen verricht voor rekening van de opdrachtgever. Ten tweede is er de bewaargeving, waarbij het voorwerp van het contract beperkt blijft tot de bewaring van een goed. Ten slotte vallen alle overige dienstencontracten, waaronder aannemingscontracten, onder het begrip aanneming. In het geval van bouwwerken wordt de opdrachtnemer aangeduid als aannemer en de opdrachtgever als bouwheer. Deze indeling weerspiegelt de tendens om het dienstenbegrip te harmoniseren en het aantal benoemde contractstypes te beperken.
Kwalificatie in grensgevallen – Artikel 7.2.2 NBW
Het voorgestelde artikel 7.2.2 NBW biedt een antwoord op de vraag hoe men contracten kwalificeert die zich op de grens bevinden tussen koop en dienst.
Wanneer een contract betrekking heeft op de overdracht van een te vervaardigen of voort te brengen roerend goed tegen betaling, geldt dit in beginsel als koop. Uitzonderingen worden evenwel gemaakt wanneer de opdrachtgever een wezenlijk deel van de benodigde grondstoffen levert, of wanneer het goed specifiek wordt vervaardigd voor diens behoeften, met uitsluiting van gevallen waarin enkel vooraf bepaalde keuzes of standaardaanpassingen van een gestandaardiseerd goed worden voorzien. Deze criteria zijn grotendeels gebaseerd op internationale rechtsbronnen zoals het Weens Koopverdrag en bestaande Belgische rechtspraak. De specificiteitsvoorwaarde vereist dat het goed in zodanige mate op maat is gemaakt dat het niet eenvoudig aan derden kan worden verkocht.
In het geval van onroerende goederen bepaalt § 2 van het voorgestelde artikel 7.2.2 dat een contract waarin een partij zich tegen betaling verbindt tot de oprichting of verbouwing van een onroerend bouwwerk én tegelijkertijd tot de overdracht van de eigendom of het zakelijk gebruiksrecht op het onderliggende perceel, als koop wordt gekwalificeerd. Dit is met name relevant in het kader van de verkoop op plan of sleutel-op-de-deurprojecten.
Tenslotte behandelt § 3 van deze bepaling de gemengde contracten die zowel betrekking hebben op de overdracht van een bestaand goed als op het verrichten van een opdracht. In dergelijke gevallen is artikel 5.67 NBW van toepassing voor de kwalificatie.
Algemene kwalificatieregels – Artikel 5.67 NBW
Artikel 5.67 NBW biedt een algemeen kader voor de kwalificatie van gemengde contracten. Als uitgangspunt geldt de combinatietheorie waarbij elk beding van het contract wordt ondergebracht onder zijn respectieve regime. Zo kan de levering van een goed worden gekwalificeerd als koop, terwijl de plaatsing van datzelfde goed als dienst wordt beschouwd (art. 5.67, eerste lid NBW). Wanneer evenwel één type prestatie overheerst, stelt de absorptietheorie dat ook de andere prestaties onder datzelfde regime kunnen worden gebracht, tenzij een eigen juridische kwalificatie noodzakelijk is (art. 5.67, tweede lid NBW). Ten slotte erkent artikel 5.67, derde lid NBW de mogelijkheid van een sui generis-contract, waarbij partijen bewust afwijken van bestaande categorieën. In dat geval kunnen rechters evenwel overgaan tot herkwalificatie indien de inhoud van het contract niet strookt met de gekozen kwalificatie.
Deze benaderingen zijn van essentieel belang bij de toepassing van voorgestelde artikel 7.2.2, §3 en onderstrepen de noodzaak van een doordachte, gevalsspecifieke kwalificatie.
Het belang van de kwalificatie
De kwalificatie van een contract als koop of als aanneming heeft aanzienlijke juridische en praktische gevolgen, met name op het vlak van aansprakelijkheid en risicoverdeling tussen partijen.
In koopovereenkomsten geldt een bijzonder aansprakelijkheidsregime dat in sterke mate afwijkt van het gemeen verbintenissenrecht. De verkoper is in beginsel aansprakelijk voor verborgen gebreken, zelfs zonder dat de koper hoeft aan te tonen dat de verkoper een fout heeft begaan. Deze quasi-objectieve aansprakelijkheid biedt de koper een verhoogde bescherming. In aannemingsovereenkomsten daarentegen geldt het gemeen recht, en is de dienstverrichter slechts aansprakelijk wanneer er sprake is van een aantoonbare tekortkoming of fout. De aansprakelijkheid is in dat geval foutgebaseerd en vereist dus bewijs door de opdrachtgever.
Ook inzake risicoverdeling bestaan fundamentele verschillen. In kooprelaties gaat het risico van verlies of beschadiging in principe over op de koper vanaf het moment van eigendomsoverdracht. Dit principe, bekend als "res perit domino", geldt behoudens afwijkende contractuele bedingen zoals eigendomsvoorbehoud. In aannemingsovereenkomsten blijft het risico doorgaans bij de aannemer tot het ogenblik van de oplevering en aanvaarding van het werk. De aannemer blijft tot dat moment aansprakelijk, behoudens gevallen van overmacht.
Deze uiteenlopende juridische regimes illustreren hoe cruciaal de correcte kwalificatie van een overeenkomst is. Ze bepaalt niet alleen de aansprakelijkheidsverdeling, maar heeft ook concrete implicaties bij geschillen en onvoorziene gebeurtenissen.
Conclusie: de verweving van Boek 5 en Boek 7 NBW
De kwalificatie van een contract als koop of als aanneming is van doorslaggevend belang. Ze heeft gevolgen voor aansprakelijkheid, risico-overdracht en de algemene rechtspositie van de contractpartijen. Waar het regime bij koop voorziet in een quasi-objectieve bescherming tegen verborgen gebreken, rust bij aanneming een zwaardere bewijslast op de opdrachtgever. Bovendien verschilt het moment van risico-overdracht fundamenteel: bij koop bij eigendomsoverdracht, bij aanneming bij oplevering. Deze verschillen tonen aan dat kwalificatie geen louter theoretische oefening is, maar een concrete impact heeft op de uitvoering en afdwingbaarheid van contracten.
De coherente toepassing van de kwalificatieregels van Boek 5 en de bijzondere bepalingen van het voorgestelde Boek 7 is essentieel om rechtszekerheid te garanderen. De verwevenheid van beide boeken onderstreept het belang van een systematische, transparante en consequente benadering bij het kwalificeren van contracten, in het bijzonder bij gemengde overeenkomsten. Alleen zo kan het nieuwe verbintenissenrecht zijn ambitie waarmaken om eenvoud, voorspelbaarheid en billijkheid te bevorderen in de Belgische contractspraktijk.